การศึกษาพัฒนาการของเจดีย์ล้านนา

Abstract

การศึกษาเจดีย์ล้านนาตั้งแต่ พ. ศ. 2510-2534 เน้นไปในด้านการกำหนดช่วงเวลาการสร้าง และการเปลี่ยนแปลงในภาพรวมอย่างกว้างๆ โดยอ้างอิงจากหลักฐานเอกสาร ซึ่งในการศึกษานี้พยายามศึกษาพัฒนาการของเจดีย์ล้านนา และความสัมพันธ์กับการเปลี่ยนแปลงของประวัติศาสตร์ และพุทธศาสนาในอาณาจักรล้านนาในสมัยราชวงศ์เม็งราย โดยในการศึกษาได้ทำการจัดแบ่งรูปแบบของเจดีย์ล้านนาเพื่อสะดวกในการศึกษาพัฒนาการของเจดีย์ล้านนาดังนี้ - เจดีย์ทรงปราสาท - เจดีย์ทรงระฆัง - เจดีย์ทรงปราสาทผสมทรงระฆัง - เจดีย์ทรงพิเศษ เมื่อแบ่งเจดีย์ล้านนาเป็นสี่รูปแบบ จึงทำการศึกษาพัฒนาการของเจดีย์ล้านนา โดยเน้นในส่วนของลัษณะทางสถาปัตยกรรม (รูปแบบ และองค์ประกอบ) ควบคู่กับข้อมูลด้านเอกสารสามารถสรุปพัฒนาการของเจดีย์ล้านนาโดยแบ่งออกได้เป็น 3 ช่วงเวลา ที่กำหนดจากความเปลี่ยนแปลงของศาสนาพุทธในอาณาจักรล้านนาที่เจริญอยู่ในสมัยราชวงศ์เม็งราย ช่วงที่ 1 สมัยสร้างอาณาจักร (พุทธศตวรรษที่ 19-20) เจดีย์ที่สร้างขึ้นในช่วงเวลานี้มีรูปแบบที่มีอิทธิพลจากเจดีย์ทรงปราสาท ที่สร้างเนื่องในศาสนาพุทธที่รับอิทธิพลจากสมัยหริภุญไชยต่อเนื่องสู่สมัยล้านนาในเมืองเชียงใหม่ และเชียงแสน ที่พัฒนาขึ้นจากพื้นฐานความเจริญของวัฒนธรรมหริภุญไชย กระทั่งการรับศาสนาพุทธนิกายเถรวาทที่นิยมสร้างเจดีย์ทรงระฆัง การสร้างเจดีย์ทรงปราสาทจึงลดบทบาทลง ช่วงที่ 2 สมัยอาณาจักรรุ่งเรือง (พุทธศตวรรษที่ 20-21) เมื่ออาณาจักรล้านนารับศาสนาพุทธนิกายเถรวาทเกิดการเปลี่ยนแปลงรูปแบบเจดีย์สู่ทรงระฆัง แบ่งเป็น 2 ลักษณะ คือ 1. เจดีย์ทรงระฆังมีฐานสามชั้นชุดบัวลูกแก้วทรงสูง รับองค์ระฆังใหญ่ไม่มีบัวปากระฆัง (แบบอย่างเจดีย์วัดสวนดอก คณะรามัญ) 2. เจดีย์ทรงระฆังมาลัยเถาเตี้ยชุดบัวฝาละมี องค์ระฆังเล็กมีบัวปากระฆัง (แบบอย่างเจดีย์วัดป่าแดงหลวง คณะสีหล) โดยเจดีย์ทรงระฆังทั้งสองลักษณะพัฒนาขึ้นอย่างสอดคล้องอย่างเด่นชัดในส่วนฐานย่อเก็จ ส่วนเจดีย์ทรงปราสาทอิทธิพลศาสนาพุทธจากหริภุญไชยพยายามพื้นฟูโดยผสมผสานกับเจดีย์ทรงระฆังเกิดเป็นรูปแบบเจดีย์ทรงปราสาทผสมทรงระฆังช่วงต้นพุทธศตวรรษที่ 21 แต่ไม่ได้รับความนิยมเหมือนทรงระฆัง โดยยุคทองของอาณาจักรล้านนาอยู่ในรัชสมัยพญาติโลกราช มีศาสนาพุทธในอาณาจักรล้านนา 3 คณะมีแบบอย่างเจดีย์เป็นลักษณะเฉพาะ ช่วงที่ 3 ก่อนเสียแก่พม่า (พุทธศตวรรษที่ 21-22) เป็นช่วงเวลาที่รูปแบบเจดีย์สร้างต่อเนื่องจากยุคทอง ที่มีการคลี่คลายโดยเพิ่มชุดฐานเพื่อความสูง เพิ่มจำนวนชั้นเก็จ เพิ่มเหลี่ยม และผสมผสานรูปแบบเจดีย์ทางนิกาย ที่ยังสร้างเจดีย์ในรูปแบบของเจดีย์ทรงระฆัง 2 ลักษณะ และทรงปราสาทผสมทรงระฆัง จากการศึกษาเห็นว่าชาวล้านนาให้ความสำคัญกับการสร้าง และการออกแบบเจดีย์ให้มีรูปแบบ ลักษณะ เป็นแบบอย่างของตนเอง ที่ถ่ายทอดผ่านการก่อสร้างสถาปัตยกรรมทางศาสนาอย่างยิ่งใหญ่ และสวยงาม สะท้อนถึงความเจริญในทุกด้านของอาณาจักรล้านนาโดยเฉพาะความเจริญของวัฒนธรรมพุทธศาสนาในอาณาจักรล้านนา กระทั่งในปัจจุบันชาวล้านนายังคงให้ความสำคัญกับประเพณีเกี่ยวกับพุทธเจดีย์เสมอมา

The study of LANNA chetiya Since 1967 to 1991 Is emphasize to the constructional timing and the change in general base on documents reference The development of LANNA Chetiya and the relationship with historical change and buddhist in LANNA Kingdom of MENG-RAI dynasty are also included. This study of LANNA Chetiyas’ development is devided into four types: 1. Pra-Sat shape 2. Bell shape 3. Pre-sat with bell shape 4. Special shape Four types of chetiyas are studies and emphasized on architectural charecturistic (form and composition) and documentary data. The development can be devided into three periods base on the change of three religious denominatetions in MENG-RAI dynasty. 1. In the beginning of kingdom was the first period (19-20 A. D.) the chetiyas were influenced by local buddhist, pra-sat shape, within HARIPUNCHAI period through LANNA period in CHIANG- MAI and CHIANG SAEN which developed from HARIPUNCHAI culture. However, the receiving of dheravat denomination that bell shape chetiya were favorite caused the run of pra-sat shape chetiya. 2. Second period was the golden era of kingdom (20-21 A. D.). LANNA recieved the dheravat domination. It caused the change of cheuya form to bell shape. had two style 2.1 Bell shape with high three lotus bases. (RAMAN style) 2.2 Bell shape has lotus at base with lower three steps. (SIHOL Style) Chetiyas of this two style (RAMAN and SIHOL) developed in the same harmony, especially at the base of chetiyas, while pra-sat shape chettya were developed and mixed with bell shape Chetiya and become the mixshape chetiya, prasat-bell shape, in the beginning of 21 A.D. However, the shape were not as favorite as bell shape chetiya. During the period of king TILOKKARAT. it was the golden era of LANNA kingdom. There were 3 buddhist denomination and had their own unique style of chetiya. 3. Before the coming of burmese (21-22 AD) was the third period. The form of chetiya from the golden era was still constructed but eased the form of construction such as decreasing base, hight, steps, and mixed the form with other demonstration’s style which still constructed bell and prasat with bell shaped. This study shows that the construction of chetiya in LANNA kingdom has his own type, style, and uniqe form as seen on the marvellous and attractive religion architectures. It reflects the civilization of lanna, especially the civilzation of buddist culture and the cultures of the chetiya are still important