การศึกษาปัจจัยแวดล้อมที่ส่งผลต่อวิธีคิดของชุมชนในการปรับตัวของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น กรณีศึกษาชุมชนริมน้ำคลองแควอ้อม จังหวัดสมุทรสงคราม

Abstract

งานศึกษาวิจัยชิ้นนี้ จึงมุ่งเน้นการศึกษาเชิงลึกถึงปัจจัยแวดล้อมในมิติต่าง ๆที่มีอิทธิพลต่อการปรับตัวของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น โดยผ่านกระบวนการศึกษาทางสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น กรณีศึกษา ชุมชนริมน้ำคลองแควอ้อม จังหวัดสมุทรสงคราม ซึ่งเป็นชุมชนที่มีการตั้งถิ่นฐานเก่าแก่ สามารถสะท้อนให้ถึงการตั้งถิ่นฐานในบริบทของอดีต ในขณะเดียวกันพัฒนาการที่มีความต่อเนื่อง และยาวนานของชุมชน แสดงให้เห็นถึงการปรับตัวเพื่อสอดรับกับบริบทแวดล้อมที่แปรเปลี่ยนในแต่ละยุคสมัยจนกระทั่งปัจจุบัน โดยใช้วิธีการสำรวจรังวัดเรือนที่อยู่อาศัย เพื่อศึกษารูปแบบ และกายภาพของเรือน รวมถึงการใช้สอยพื้นที่ และการปรับปรุงเรือนในลักษณะต่าง ๆ ประกอบกับข้อมูลการสัมภาษณ์ ผู้อาศัยในเชิงลึก ทั้งประเด็นด้านสังคม และเศรษฐกิจภายในครอบครัว รวมถึงด้านประโยชน์ใช้สอย และด้านการให้คุณค่าที่เป็นทัศนคติด้านต่าง ๆ ที่มีต่อสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น และนำมาวิเคราะห์เชิงสหสัมพันธ์ เพื่อให้เห็นถึงมิติความสัมพันธ์ระหว่างผู้อยู่อาศัยกับเรือนพักอาศัย การศึกษาครั้งนี้ได้สามารถจำแนกรูปแบบเรือนที่อยู่อาศัยในชุมชนริมน้ำคลองแควอ้อม จังหวัดสมุทรสงคราม ได้เป็น 5 ประเภท คือ (1) เรือนพื้นถิ่นทรงไทย แบบเรือนหมู่ (2) เรือนพื้นถิ่น ทรงไทย (3) เรือนไม้พื้นถิ่น (4) เรือนแถวไม้พื้นถิ่น โดยสามารถจำแนกลักษณะการปรับปรุงเรือนได้ เป็น 5 ลักษณะ คือ (1) การซ่อมแซมตามสภาพการใช้งาน (2) การเพิ่มพื้นที่ใช้สอย (3) การเพิ่มประโยชน์ใช้สอย (4) การเพิ่มความสะดวกสบาย (5) การป้องกันผลกระทบจากปัจจัยภายนอก โดยเรือนที่มีสภาพดีจะมีการปรับตัวในลักษณะที่หลากหลาย แสดงให้เห็นถึงประสิทธิภาพในการดูแล รักษาเรือน ซึ่งสัมพันธ์กับการประกอบอาชีพ ทั้งในแง่ของฐานทางเศรษฐกิจของครอบครัว และช่วงเวลาในการอยู่อาศัยของสมาชิกในครอบครัว นอกจากนี้ทัศนคติของผู้อยู่อาศัยที่แตกต่างกัน ยังมีผลต่อแนวโน้มในการอยู่อาศัยในอนาคตอีกด้วย จากการศึกษาสามารถแบ่งปัจจัยที่ส่งผลต่อวิธีคิดในการปรับตัวของเรือนได้เป็น 2 ระดับ คือ “มูลเหตุจากปัจจัยจุลภาค” ที่เป็นปัจจัยในระดับครัวเรือน ซึ่งส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงที่มีความแตกต่างกันในแต่ละหลังตามบริบทแวดล้อม และการปรับตัวตามความจำเป็น และความต้องการในการอยู่อาศัยที่เหมาะสม และ “มูลเหตุจากปัจจัยมหรรพภาค” เป็นปัจจัยที่ส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลง ในระดับภาพรวมของพื้นที่ เป็นปัจจัยที่ท้องถิ่นไม่สามารถควบคุมได้ด้วยตนเอง โดยผลกระทบดังกล่าวส่งผลต่อการอยู่อาศัยทั้งในแง่บวกและแง่ลบ ขึ้นอยู่กับวิธีการปรับตัว การแก้ปัญหาและกระบวนการตัดสินใจที่แตกต่างกัน

This study aims to study related factors affecting vernacular architecture in details. The case study of communities along the kwae Orm canal, Sarnut Songkhram Province, whose contexts reflected settlement in the old days along with the development through times, has been chosen and studied so as to prove the adjustment due to changes which has come until the present days. Survey research is the main approach for the study. Measurement is done to study forms and characteristics of houses, including space usage and improvement to housing. Depth interview, in terms of social and economic aspects of each family, is used and usage and types of value caused by attitudes towards vernacular architecture are to discover. Then correlation research is done to find out relationship between residents and houses, which are the results of factors affecting ways of thinking and adaptability in living. Vernacular dwelling houses along the kwae Om Canal in Samutsongkharm Province can be divided into four groups: 1) groups of Thai traditional houses; 2) Thai traditional houses; 3) wooden houses; and 4) Wooden row houses. There are five ways to maintain and repair these types of houses: 1) maintenance; 2) extension; 3) addition of more rooms for utilization; 4) addition of more comfort; and 5) protection for outside impacts. It is also found that houses in good conditions have always been adapted and improved. This also reflects their residents' economic status and time spent in family. In addition, different attitudes also affect tendency and possibility in future living. People's ways of thinking and attitudes can be reflected through two levels. The first level portrays factors affecting changes and necessities in adaptability and needs of dwelling in each different family. Changes caused by multi factors cannot be prevented and, moreover, the locals cannot control such changes. This leads to living conditions in both positive and negative aspects, depending on how they adjust their lifestyles, solve the coming problems, and make decision.