การศึกษาหลักฐานทางประวัติศาสตร์การตั้งถิ่นฐานและการพัฒนาเมืองนครปฐม เพื่อการวางแผนอนุรักษ์และพัฒนาชุมชน

Abstract

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อศึกษาทฤษฎี แนวความคิดและหลักฐานการตั้งถิ่นฐานของเมือง การผสานองค์ความรูในมิติด้านประวัติศาสตร์เข้ากับกระบวนการวางผังเมือง เพื่อเป็นพื้นฐานในการวางแผน อนุรักษ์และพัฒนาเมืองนครปฐมในอนาคต ระเบียบวิธีวิจัย ใช้วิธีการศึกษาจากเอกสาร หนังสือ ตำราและงานวิจัย ประกอบกับการสำรวจภาคสนาม ใช้เครื่องมือระบุตำแหนงบนพื้นโลก (GPS) ในการระบุตำแหนง สถานที่สำคัญทางประวัติศาสตร์ วิธีการวิเคราะห์ใช้วิธีการวิเคราะห์เนื้อหา และการนำข้อมูลสถานที่ทางประวัติศาสตร์กำหนดลงบนแผนที่พื้นฐานแล้วทำการวิเคราะห์โดยการซ้อนทับ (Overlay Analysis) บนผังเมืองรวมเมืองนครปฐม ผลสรุปจากการวิจัยพบว่าการสร้างเมืองนครปฐมไมมีหลักฐานแน่ชัด แต่โบราณสถานโบราณวัตถุที่ขุดค้นพบมีข้อสันนิษฐานว่าเป็นสวนหนึ่งของอาณาจักรทวารวดี ซึ่งรุ่งเรืองในช่วงพุทธศตวรรษที่ 11 - 16 เมื่ออาณาจักรทวารวดีล่มสลาย นครปฐมกลายเป็นเมืองร้าง เนื่องจากแมน้ำเปลี่ยนทิศทาง นครปฐมกลับมาเป็นเมืองอีกครั้งจากการที่รัชกาลที่ 4 ทรงคนพบและบูรณะปฏิสังขรณ์องค พระปฐมเจดียหลัง จากนั้นมีการขุดคลองเจดียบูชาขึ้นเพื่อใชในการเสด็จมานมัสการ การตั้งถิ่นฐานในระยะแรก จึงมีลักษณะเปนแนวยาวตามเส้น ทางคมนาคม เมื่อเมืองเติบโตขึ้นจึงกระจุกตัวหนาแนนบริเวณโดยรอบองคพระปฐมเจดียจนกลายเป็นศูนย์กลางเมือง จากการวิเคราะหคุณคาความสําคัญทางประวัติศาสตร์ สามารถจําแนกตามยุคสมัยไดดังนี้ คือ สมัยทวารวดี ไดแก พระประโทณเจดีย เจดียจุลประโทน วัดธรรมศาลา วัดพระงาม วัดพระเมรุ สระน้ำจันทร์ และคูเมืองทวารวดี สมัยรัชกาลที่ 4 ไดแก องคพระปฐมเจดีย และคลองเจดียบูชา สมัยรัชกาลที่ 6 ไดแก พระราชวังสนามจันทร สะพานเจริญศรัทธา และโรงเรียนราชินีบูรณะ เมื่อนําสถานที่เหลานี้มาวิเคราะหโดยการซอนทับลงบนผังเมืองรวมเมืองนครปฐมแลวพบวา มีการวางและจัดทําผังเมืองที่เหมาะสมอยูเพียง แหงเดียว คือ บริเวณพระราชวังสนามจันทร สวนอีก 3 แหง มีการกําหนดเปนพื้นที่สีน้ำตาลออนเชนกัน แตไมไดคํานึงถึงบริเวณโดยรอบ ไดแก สระน้ําจันทร วัดพระเมรุ และ คูเมืองทวารวดี นอกจากนั้นอีก 8 แหง ยังไมเหมาะสมและไมคํานึงถึงคุณคาทางประวัติศาสตรอีกดวยไดแก พระประโทณเจดีย เจดียจุลประโทน วัดธรรมศาลา วัดพระงามองคพระปฐมเจดีย คลองเจดียบูชา สะพานเจริญศรัทธา และโรงเรียนราชินีบูรณะ แนวทางในการวางแผนอนุรักษและพัฒนาเมือง เสนอแนะใหนํากฎหมายที่เกี่ยวของมาใชบังคับรวมกัน ไดแก 1) พระราชบัญญัติโบราณสถาน โบราณวัตถุ ศิลปวัตถุ และพิพิธภัณฑสถานแหงชาติ พ.ศ.2504 เพื่อดําเนินการขึ้นทะเบียนโบราณสถานและสถานที่ตั้งสําหรับหลักฐานทางประวัติศาสตรใดยังไมไดขึ้นทะเบียน 2) พระราชบัญญัติการผังเมือง พ.ศ.2518 ในการวางและจัดทําผังเมืองรวมโดยกําหนด การใชประโยชนที่ดินประเภทอนุรักษเพื่อสงเสริมเอกลักษณและศิลปวัฒนธรรมไทย (สีน้ำตาลออน) และประเภทที่โลงเพื่อนันทนาการและการรักษาคุณภาพสิ่งแวดลอม (สีเขียวออน) ในบริเวณสถานที่ตั้ง และโบราณสถาน และบริเวณเขตกันชนตามลําดับ ในการวางผังถนน ควรรื้อฟนโครงการถนนพุทธบูชาและถนนในแนวแกนเหนือ-ใตและแนวแกนตะวันออกตะวันตก ใหเปนถนนกวางและสงางามเพื่อเปดมุมมองจากสวนตางๆ ของเมืองใหองคพระปฐมเจดียโดดเดน 3) พระราชบัญญัติควบคุมอาคาร พ.ศ.2522 ผานขอบัญญัติทองถิ่นเพื่อควบคุมการปลูกสรางและดัดแปลงอาคาร ความสูง และระยะถอยรนในบริเวณสถานที่ตั้งโบราณสถาน และ 4) การจัดทําแผนอนุรักษและพัฒนาเมืองนครปฐมที่มีรายละเอียดของการอนุรักษสถานที่สําคัญตางและการพัฒนาบริเวณโดยรอบที่สงเสริมและเกื้อกูลบริเวณอนุรักษ

This research aims to study theories and concepts of human settlement, urbanization and evidences of habitation within an old city, as well as the integration of historical knowledge into a city planning process. Results from the study will be used as a basis for conservation and development planning of NaKhon Pathom in the future. Research methods employed include data and information collection from various secondary sources accompanied by field survey. To identify the significant historical areas, (GPS: Global Positioning System) was used to locate the definite sites on the base maps. Afterwards, the information was classified and analyzed by overlaying the historical areas map on top of the adopted Nakhon Pathom General Plan B.E. 2544. Finally, the composited map indicates numbers of substantive mishandling historical places and sites that should be corrected. The finding is that there is still no substantive evidence of city establishment. However, archaeological site and finds convince historians to assume that Nakhon Pathom was one of the Kingdom of Dhavaravadi which flourished during 11-16 B.E... After the ruin of Dhavaravadi, Nakhon Pathom became deserted due to the change of river line. The city became occupied again after King Rama IV had found and restored Prapathom Chedi. The King had initiated an idea to construct the canal, which is now so-called Klong Chedi Bucha, to facilitate his journey to the pagoda. As a result, the linear settlement was formed along the canal. After the century of growth, urbanization is now concentrated around the pagoda which is the centre of the city. A result of the archaeological finds also provides sufficient information to group 12 historical places based on 3 periods. Prapathon Chedi, Chunlaprathon Chedi, Wat Thammasala, Wat Phra Ngam, Wat Prameru, Sra Nam Chan and Moat of Dhavaravadi are grouped in Dhavaravidi Period. Prapathom Chedi and Chedi Bucha Canal are grouped in King Rama IV period. Sanam Chan Palace, Charoen Satha Bridge and Rachinee Burana School are in King Rama VI period. The overlay analysis reveals that only Sanam Chan Palace has a suitable city planning while the other 11 places have been planned without the concern of historical places’ significant. For conservation and development planning of Nakhon Pathom, the 3 related Acts should be utilized and enforced as tools for the plan implementation. 1) As provided by the Historical Place, Monument, Art Object and Museum Act B.E. 2504, unregistered historical places should be registered as national historical landmarks immediately. 2) In preparing the city general plan according to the City Planning Act B.E. 2518, all historical place and sites and the surrounding areas should be assigned as conservation or open space and recreation types of land use respectively. Furthermore, north-south and east-west axis should be reinstated as major avenue-type thoroughfares to provide attractive city vista and to enhance the beauty and domination of Prapathom Chedi. 3) To supplement conservation goals, local regulations should be established to control construction of building in term of height, distance and setback in certain areas, as provided by the Building Control Act B.E. 2522. 4) Lastly, detailed city conservation and development plan should be prepared and adopted to conserve the targeted historical places and sites, as well as to enhance the city cultural landscape in general.