ปรากฏการณ์การศึกษากบฏเงี้ยวเมืองแพร่ตั้งแต่ พ.ศ. 2445 จนถึงปัจจุบัน

Abstract

การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่ออธิบายปรากฏการณ์การศึกษากบฏเงี้ยวเมืองแพร่ตั้งแต่ พ.ศ. 2445 จนถึงปัจจุบัน และเพื่อศึกษาการใช้ประโยชน์จากประวัติศาสตร์และโบราณคดีเรื่องกบฏเงี้ยวเมืองแพร่ในมิติต่าง ๆ โดยการสืบค้นข้อมูลจากเอกสารทางประวัติศาสตร์ งานเขียนเชิงวิชาการ งานเขียนจากปราชญ์ท้องถิ่น และหลักฐานทางโบราณคดี นอกจากนั้นยังได้มีการรวบรวมข้อมูลจากสื่อวิดีทัศน์และข้อมูลจากการสัมภาษณ์ร่วมด้วย โดยผลการศึกษาทำให้มองเห็นถึงปรากฏการณ์การศึกษากบฏเงี้ยวเมืองแพร่เป็น 5 ระยะ ดังนี้ ราว พ.ศ. 2440 - 2500 เป็นช่วงร่วมสมัยกับเหตการณ์ พบการเขียนรวมถึงการจัดพิมพ์หลักฐานเอกสารทางประวัติศาสตร์ชั้นต้นที่จัดอยู่ในประเภทของจดหมาย โทรเลข และบันทึกคำบอกเล่าจากผู้อยู่ในเหตุการณ์ ลักษณะของงานเขียนกบฏเงี้ยวจะอยู่ในรูปแบบของพงศาวดารที่ถูกใช้เป็นเครื่องถือในการสร้างความเป็นเอกภาพให้แก่ประเทศในช่วงที่มีการล่าอาณานิคมของชาติตะวันตก ราว พ.ศ. 2520 - 2530 ปรากฏงานเขียนเชิงวิชาการทั้งในภาษาไทยและภาษาต่างประเทศ โดยงานเขียนจะมีลักษณะของการตั้งคำถามต่อที่มาและสาเหตุของเหตุการณ์กบฏเงี้ยว การตั้งคำถามเหล่านี้ยังคงใช้หลักฐานจากจดหมายเหตุและพงศาวดารในการใช้อ้างอิง นอกจากนั้นยังมีการยกประเด็นความเคลื่อนไหวระดับท้องถิ่นขึ้นมากล่าวในงานเขียน ราว พ.ศ. 2530 - 2540 มีงานเขียนจากนักปราชญ์ท้องถิ่นเกิดขึ้นส่วนหนึ่งก็เนื่องมาจากกระแสท้องถิ่นนิยมที่ผลักดันให้กลายเป็นปฏิกิริยาเจ้าหลวงเมืองแพร่ไม่ได้เป็นกบฏ เมื่อความเป็นท้องถิ่นนิยมปรากฏขึ้นจึงทำให้งานโบราณคดีที่มีความเกี่ยวข้องกับเจ้าหลวงเมืองแพร่ถูกส่งเสริมและผลักดันในช่วงเวลานี้ ราว พ.ศ. 2550 คือผลผลิตจากกระแสท้องถิ่นนิยมที่เป็นพื้นฐานให้คนแพร่หันกลับมามองถิ่นฐานบ้านเกิดเมืองนอนของตน เกิดเป็นหน่วยงานรัฐและท้องถิ่นที่ทำหน้าที่อนุรักษ์อาคารและสถาปัตยกรรมท้องถิ่น โดยเฉพาะอาคารที่มีความสำคัญต่อชาวเงี้ยวในเมืองแพร่ เช่น ชุมชนชาวเงี้ยวที่วัดสระบ่อแก้วและวัดจอมสวรรค์ ราว พ.ศ. 2560 เป็นช่วงเวลาที่ประวัติศาสตร์กบฏเงี้ยวถูกรื้อฟื้นเพื่อให้มองเห็นถึงความเปลี่ยนแปลงของการกอบสร้างเหตุการณ์ผ่านการมองประวัติศาสตร์และโบราณคดี และบรรจุให้เหตุการณ์กบฏเงี้ยวเป็นส่วนหนึ่งของประวัติศาสตร์ชาติโดยไม่ละทิ้งกลุ่มคนชายขอบอย่างกลุ่มชาติพันธุ์เงี้ยว แล้วเผยแพร่ออกสู่สังคมเกิดเป็นมุมมองใหม่ที่ไม่ยึดติดกับประวัติศาสตร์กระแสใดกระแสหนึ่ง