การจัดการปุ๋ยแบบแม่นยำร่วมกับการจัดการน้ำแบบเปียกสลับแห้งเพื่อเพิ่มสมรรถนะการผลิต และลดผลกระทบทางด้านสิ่งแวดล้อมของระบบการผลิตข้าว

Abstract

ในระบบการปลูกข้าวนั้นการจัดการปุ๋ยและน้ำที่มีประสิทธิภาพและเหมาะสมกับสภาพดินถือเป็นปัจจัยสำคัญในการเพิ่มประสิทธิภาพการผลิต โครงการนี้ เป็นการประเมินผลกระทบของการจัดการปุ๋ยแบบแม่นยำ (precision fertilization) ร่วมกับการจัดการน้ำแบบเปียกสลับแห้ง (alternate wetting and drying water management) ที่มี ต่อสมรรถนะการผลิตและผลกระทบทางด้านสิ่งแวดล้อมของระบบการผลิตข้าว ประกอบด้วย 2 โครงการย่อย โดย โครงการย่อยที่ 1 มีวัตถุประสงค์เพื่อเปรียบเทียบลักษณะการเจริญเติบโต การให้ผลผลิตและองค์ประกอบผลผลิต รวมถึงปริมาณและประสิทธิภาพการใช้น้ำของพันธุ์ปทุมธานี 1 ที่ปลูกใน 3 ชุดดินหลักของจังหวัดเพชรบุรี ได้รับการ จัดการน้ำที่แตกต่างกัน 2 รูปแบบ และได้รับการจัดการปุ๋ยตามปริมาณที่คำนวณด้วยแอพพลิเคชั่น All-rice1 เป็นการ ทดลองในกระถาง โดยในแต่ละชุดดินมีวางแผนการทดลองแบบการเปรียบเทียบประชากร 2 กลุ่ม (paired comparison t-test) สิ่งทดลอง คือ รูปแบบการจัดการน้ำที่แตกต่างกัน 2 รูปแบบ ได้แก่ 1) การจัดการน้ำแบบเปียกสลับแห้ง และ2) การจัดการน้ำแบบท่วมขัง (รักษาระดับน้ำให้มีการท่วมขังตลอดระยะเวลาการปลูก) ผลการทดลอง พบว่า การตอบสนอง ของข้าวด้านลักษณะการเจริญเติบโตแตกต่างกันไปตามชุดดิน ในชุดดินเพชรบุรีการจัดการน้ำที่แตกต่างกันไม่มีผล (P> 0.05) ต่อความสูงเฉลี่ยที่ทุกช่วงอายุของต้นข้าวแต่ในชุดดินสมุทรปราการและชุดดินรังสิต การจัดการน้ำท่วมทำให้ข้าวมี ลำต้นสูงกว่า (P<0.05) การจัดการน้ำแบบเปียกสลับแห้ง โดยเฉพาะในช่วงหลังจากระยะเจริญเติบโตการตั้งท้อง อย่างไร ก็ตาม การจัดการน้ำที่แตกต่างกันไม่มีผลต่อ (P>0.05) จำนวนต้นต่อกอ จำนวนรวงต่อกอ จำนวนเมล็ดต่อรวง น้ำหนัก เมล็ดดี 100 เมล็ด ร้อยละของเมล็ดดีและน้ำหนักผลผลิตข้าวเปลือกของข้าว การจัดการน้ำแบบเปียกสลับแห้งในชุดดิน สมุทรปราการ ชุดดินเพชรบุรีและชุดดินรังสิต สามารถประหยัดน้ำได้เฉลี่ยร้อยละ 20.44 19.79 และ 18.96 และมี ประสิทธิภาพการใช้น้ำเพิ่มขึ้นร้อยละ 21.21 18.15 และ 20.48 ตามลำดับ เมื่อเทียบกับการจัดการน้ำแบบท่วมขัง สรุป ได้ว่า การจัดการน้ำแบบเปียกสลับแห้งช่วยประหยัดน้ำสำหรับการทำนาโดยไม่ส่งผลกระทบต่อการให้ผลผลิตของข้าว พันธุ์ปทุมธานี 1 ที่ปลูกในชุดดินหลักของจังหวัดเพชรบุรีและได้รับการจัดการปุ๋ยตามค่าวิเคราะห์ดินที่แนะนำโดย แอพพลิเคชั่น All-rice1 ซึ่งนับเป็นแนวทางหนึ่งที่ช่วยให้การปลูกข้าวมีความยั่งยืน4 โครงการย่อยที่ 2 เป็นการเปรียบเทียบผลผลิต ต้นทุนการผลิตและผลกระทบทางด้านสิ่งแวดล้อมระหว่างระบบการปลูก ข้าวที่มีการจัดการปุ๋ยแบบแม่นยำโดยใช้แอพพลิเคชัน all-rice1 ร่วมกับการจัดการน้ำแบบเปียกสลับแห้ง (All-rice1 + AWD) และระบบการปลูกข้าวของเกษตรกรในพื้นที่ชลประทาน (F) ผลการทดลอง พบว่า ต้นทุนการผลิตรวมทั้งหมด (total cost) ของข้าว All-rice1 + AWD ต่ำกว่า (P<0.05) ของข้าว F เฉลี่ยเท่ากับ 521.78 บาทต่อไร่ หรือ ลดลงร้อย ละ 13.36 ในขณะที่ ผลผลิตข้าวเปลือกของ All-rice1 + AWD สูงกว่า (P<0.05) ของ F เฉลี่ยร้อยละ 39.22 ส่งผลให้ ข้าว All-rice1+AWD) มีรายได้สุทธิ (net income) และกำไรสุทธิ (net profit) มากกว่า (P<0.05) ข้าว F เฉลี่ยเท่ากับ 1,716.55 และ 1,716.55 บาทต่อไร่ ตามลำดับ นอกจากนี้ ข้าว All-rice1 + AWD มีตัวชี้วัดทางด้านสิ่งแวดล้อม ได้แก่ ค่าดัชนีการเปลี่ยนแปลงของภูมิอากาศ (Climate Change) ดัชนีการเกิดฝนกรด (Acidification Potential) และดัชนี การปนเปื้อนของระบบนิเวศน์น้ำเค็ม (Marine Eutrophication Potential) ต่ำกว่า (P<0.05) ของข้าว F เฉลี่ยร้อยละ 45 64 และ 54 ตามลำดับ โดยกิจกรรมที่ส่งผลให้ดัชนีผลกระทบทางด้านสิ่งแวดล้อมมีค่าลดลงเกิดจากระยะเวลาการ ท่วมขังของน้ำลดลงทำให้เกิดก๊าซมีเทนน้อยลง รวมถึงการใส่ปุ๋ยในปริมาณที่สอดคล้องกับความต้องการของข้าว การไม่มี ปุ๋ยส่วนเกินทำให้ผลกระทบทางด้านสิ่งแวดล้อมที่เกี่ยวข้องกับการผลิตและการใช้ปุ๋ยลดลงตามไปด้วย นอกจากนี้ การ จัดการปุ๋ยแบบแม่นยำยังช่วยให้ข้าวมีผลผลิตเต็มตามสมรรถนะทางพันธุกรรม มากกว่าผลผลิตข้าวที่ได้รับปุ๋ยตาม ประสบการณ์ของเกษตรกร สรุปได้ว่า การจัดการปุ๋ยแบบแม่นยำร่วมกับการจัดการน้ำแบบเปียกสลับแห้งนั้นนอกจากไม่ มีผลกระทบต่อการให้ผลผลิตของข้าวแล้วยังช่วยเพิ่มผลตอบแทนทางเศรษฐศาสตร์ประหยัดน้ำและลดผลกระทบ ทางด้านสิ่งแวดล้อมได้อีกด้วย