วิเคราะห์แนวคิดของรัชกาลที่ 4 ที่สะท้อนผ่านงานจิตรกรรมเรื่องอิเหนาในวิหารหลวง วัดโสมนัสวิหาร

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้ เป็นการศึกษาภาพจิตรกรรมฝาผนังเรื่อง “อิเหนา” ในพระวิหารหลวงวัดโสมนัสวิหาร เพื่อวิเคราะห์หาแรงบันดาลใจที่ส่งผลให้รัชกาลที่ 4 โปรดเกล้าฯ ให้นำเรื่องที่เป็นวรรณคดีนิทานมีเนื้อหาประโลมโลกมาเขียนไว้ภายในพระอาราม ประกอบกับการศึกษาเทคนิคและวิธีการแบบตะวันตก ที่นำมาใช้ในการเขียนจิตรกรรม โดยตรวจสอบว่า เป็นเทคนิคที่สืบเนื่องมาจากสมัยรัชกาลที่ 3 ใช่หรือไม่ อาศัยวิเคราะห์เทียบเคียงกับจิตรกรรมฝาผนังที่เขียนไว้บนบานแผละ ประตูหน้าต่างภายในพระอุโบสถ วัดสุทัศนเทพวรารามฯ และจิตรกรรมฝาผนังที่เขียนขึ้นสมัยรัชกาลที่ 4 ผลการศึกษาสรุปได้ว่า เนื่องจากรัชกาลที่ 4 ทรงสนพระทัยด้านการละคร โดยเฉพาะอย่างยิ่งละครในเรื่อง “อิเหนา” ซึ่งมีเนื้อหาในตอน “อุณากรรณ” คล้ายคลึงกับพระราชประวัติของสมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี พระอัครมเหสีพระองค์แรก ที่สิ้นพระชนม์ไป เป็นเหตุให้พระองค์ทรงโปรดให้นำเรื่องดังกล่าว มาเขียนไว้พร้อมกับการสร้างวัดโสมนัสวิหารแห่งนี้ เพื่ออุทิศถวายเป็นพระราชกุศลให้แก่พระนาง ประกอบกับบริบททางสังคม ที่มีการนำเรื่องราวที่ไม่เกี่ยวกับพุทธศาสนาเขียนไว้ ภายในพระอารามก็เริ่มได้รับความนิยมมาตั้งแต่รัชกาลก่อนหน้าแล้ว ทั้งนี้ เทคนิคและวิธีการที่ใช้เขียนภาพ เป็นการผสมผสานกันระหว่างเทคนิคแบบไทยประเพณี และแบบตะวันตกซึ่งเริ่มปรากฏมาก่อนในสมัยรัชกาลที่ 3 เช่นกัน ลักษณะเด่นของจิตรกรรมฝาผนังเรื่อง “อิเหนา” จึงอยู่ที่การผสมผสานเคนิคทั้งสองได้อย่างกลมกลืนยิ่งขึ้น แสดงให้เห็นพัฒนาการทางด้านฝีมือในการเขียนภาพให้ดูสมจริงแบบตะวันตกของช่าง

The purpose of this thesis was to study the mural paintings of Inao literature in the royal temple of Wat Somanat Withan. The research aimed to analyze for inspiration that affected King Rama IV’s intention to decorate the royal temple with paintings of such worldly theme. Furthermore, the study searched for the origin of western techniques and methods of fine arts used in Wat Somanat Wihan hypothesized to be inherited from the reign of King Rama III. Comparative analyses of mural paintings in Wat Suthat Thepphawararam and in temples built during the reign of King Rama IV were conducted. In conclusion, King Rama IV was noted for his interested in Plays especially on the theme of Inao literature. In particular, the episode of Unakan which simulated the biography of his late beloved queen, Somdej Phra Nang Chao Somanat Wattanawadee. In order to pay homage to Queen Somanat Wattanawadee, it was his royal intention to build Wat Somanat Wihan painted on the theme of Inao. Nevertheless, the social context of temples decorated with paintings of stories other than Buddhism had been recorded since era of the previous king. Moreover, combination of western techniques of fine arts with Thai traditional methods had been practiced since the reign of King Rama III. However, the mural paintings of Inao with superiorly combined techniques showed progressive portraying skills of the artist in the era of King Rama IV.