พัฒนาการทางสังคมและประวัติศาสตร์จากงานศิลปกรรมลาวสองฝั่งโขงเมืองมุกดาหาร-เมืองสะหวันนะเขต

Abstract

สะหวันนะเขตและมุกดาหารเป็นพื้นที่ที่มีประวัติศาสตร์ความเป็นมาอย่างยาวนาน ปรากฏหลักฐานทั้งในเอกสารส่วนกลาง รวมไปถึงปรากฏเอกสารท้องถิ่น กล่าวถึงความเป็นมาของบริเวณนี้อย่างชัดเจนในสมัยวัฒนธรรมล้านช้างเข้ามายังพื้นที่ แต่การศึกษาความเป็นมาของพื้นที่ในสมัยวัฒนธรรมล้านช้างจนกระทั่งช่วงก่อน พ.ศ. 2500 จากงานศิลปกรรมยังคงขาดแคลน ตลอดมา แนวทางการศึกษาศิลปกรรมในพื้นที่สะหวันนะเขตและมุกดาหาร มักศึกษาในลักษณะเฉพาะแหล่ง โดยมิได้สะท้อนให้เห็นถึงภาพรวมทางงานศิลปกรรมประวัติศาสตร์ ดังนั้นในงานศึกษาชิ้นนี้ จึงมุ่งเน้นไปที่ภาพรวมของงานศิลปกรรมลาวในพื้นที่เพื่อสะท้อนให้เห็นภาพพื้นที่ตั้งแต่สมัยวัฒนธรรมลาวล้านช้าง จนกระทั่งช่วงก่อน พ.ศ. 2500 จากงานศิลปกรรมลาว เพื่อแสดงให้เห็นถึงความสัมพันธ์ระหว่างพื้นที่กับประวัติศาสตร์จากงานศิลปกรรมลาวอย่างชัดเจนมากยิ่งขึ้น จากผลการศึกษา พื้นที่สะหวันนะเขตและมุกดาหาร ปรากฏหลักฐานทางศิลปกรรมมาตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ 22 เห็นได้จากพระธาตุอิงฮังที่ปรากฏหลักฐานเก่าไปถึงราวรัชกาลสุริยวงศาธรรมิกราช ต่อมาในราวพุทธศตวรรษที่ 23 มีการตั้งบ้านแปลงเมืองขึ้นในพื้นที่สะหวันนะเขต ริมน้ำโขงแถบเมืองดันทบุรีขึ้น ปรากฏหลักฐานทางงานศิลปกรรมยืนยันได้ เช่น วิหาร วัดไชยะพูม และศิลปกรรมอื่นๆในวัด เป็นต้น ในทางตรงกันข้ามบริเวณเมืองมุกดาหารมีการตั้งชุมชนขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 23-24 เช่นกัน ดังปรากฏหลักฐาน เช่น วิหารวัดศรีมงคลใต้และวัดมโนภิรมย์ สอดรับกับเอกสารหลักฐานระบุถึงการเคลื่อนย้ายผู้คนมาในระยะเวลาเดียวกัน งานศิลปกรรมลาวในพื้นที่เจริญเติบโตขึ้นอย่างมากในช่วงหลังพุทธศตวรรษที่ 24 เป็นต้นมา ดังเห็นได้จาก สิม วัดลัฎฐกิวัน สิม วัดพระศรีมหาโพธิ์ อ.หว้านใหญ่ โดยมีรูปแบบที่แปลกแยกออกจากอทธิพลล้านช้างและเริ่มรับเอารูปแบบแนวคิดจากรัตนโกสินทร์เข้ามาประยุกต์ในงานศิลปกรรม สอดรับกับการเข้ามามีอิทธิพลทางการเมืองอย่างเต็มที่ในพื้นที่ฝั่งขวาริมแม่น้ำโขงภายหลัง เหตุการณ์ ร.ศ. 112 ของกรุงเทพในฐานะผู้ปกครองใหม่ โดยในระยะต่อมา ยังคงมีการสืบทอดงานศิลปกรรมลาวต่อมาในราวพุทธศตวรรษที่ 25 ดังเห็นได้จาก สิม วัดศรีสุมังค์วราราม สิม วัดศรีมงคลเหนือ เป็นต้น อันแสดงให้เห็นถึงความสืบเนื่องทางงานศิลปกรรมและความสัมพันธ์กับประวัติศาสตร์พื้นที่บริเวณนี้ตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ 22 จนกระทั่งปัจจุบัน