ประติมานวิทยาและภาพสะท้อนสังคมบนใบเสมาทวารวดีบ้านคอนสวรรค์ จังหวัดชัยภูมิ

Abstract

การศึกษาในครั้งนี้มีจุดประสงค์เพื่อตรวจสอบภาพสลักบนใบเสมาสมัยทวารวดีที่พบที่บ้านคอนสวรรค์ อำเภอคอนสวรรค์ จังหวัดชัยภูมิ ซึ่งบ้านคอนสวรรค์นี้เป็นเมืองโบราณสมัยทวารวดีที่มีใบเสมาจำนวนมากเดิมก่อนหน้านี้ใบเสมาบ้านคอนสวรรค์ยังไม่ได้รับการตีความ จนกระทั่งปลายปี 2559 มีการตีความภาพสลักเบื้องต้น ในที่นี้จึงได้ต่อยอดการศึกษาอย่างละเอียดด้วยวิธีการทางประวัติศาสตร์ศิลปะ และนำผลการศึกษาที่ได้ มาวิเคราะห์หาภาพสะท้อนสังคมของคนสมัยทวารวดีอีสานในประเด็นต่างๆ ได้แก่ ศาสนาและความเชื่อ การแต่งกาย คุณธรรมและวิถีชีวิต และความสัมพันธ์ระหว่างชุมชน ซึ่งกลุ่มใบเสมาบ้านคอนสวรรค์นี้เป็นเพียงกลุ่มตัวอย่างของการศึกษาใบเสมาทวารวดีที่พบในภาคตะวันออกเฉียงเหนือเท่านั้น ผลการศึกษาพบว่ากลุ่มใบเสมาสลักภาพที่พบที่บ้านคอนสวรรค์ส่วนใหญ่เล่าเรื่องชาดกจากอรรถกถาภาษาบาลีในพุทธศาสนาเถรวาท ไม่พบการสลักภาพพุทธประวัติ มีเพียงบางแผ่นเท่านั้นที่มีลักษณะที่ต่างออกไปจากความเชื่อในพุทธศาสนา การสลักภาพชาดกนี้สะท้อนให้เห็นสภาพสังคมที่เกี่ยวพันกับคุณธรรมคำสอนที่สอดแทรกอยู่ในเรื่องราวของชาดก นอกจากจะสร้างเป็นงานศิลปกรรมในพุทธศาสนาแล้วใบเสมายังทำหน้าที่เป็นสื่อคำสอนด้วย ที่สำคัญหลักฐานการแต่งการของคนทวารวดีอีสานสามารถศึกษาได้จากภาพบุคคลบนใบเสมานี้เอง ซึ่งมีลักษณะที่สัมพันธ์กับทวารวดีภาคกลาง เขมร และจาม ดังนั้น ใบเสมาจึงเป็นหลักฐานสำคัญที่สะท้อนภาพของสังคมทวารวดีอีสานได้ดีที่สุด และด้วยเอกลักษณ์เฉพาะของใบเสมาแต่ละที่ย่อมแสดงออกแตกต่างกันออกไป บางแห่งมีความคล้ายคลึงกันอาจสะท้อนให้เห็นถึงความสัมพันธ์ระหว่างชุมชนด้วยก็เป็นได้