กลุ่มวัดป่าเชิงดอยสุเทพ : งานศิลปกรรมและบทบาททางสังคมของเมืองเชียงใหม่ในสมัยราชวงศ์มังราย

Abstract

การศึกษารูปแบบงานศิลปกรรมของกลุ่มวัดป่าเชิงดอยสุเทพ เมืองเชียงใหม่ เพื่อตรวจสอบอายุสมัยและลักษณะการใช้งานพื้นที่บริเวณเชิงดอยสุเทพ อีกทั้งสะท้อนบทบาททางด้านศาสนา ต่อการเมืองในสมัยราชวงศ์มังราย โดยศึกษาผ่านการสารวจหลักฐานงานศิลปกรรมภายในพื้นที่กลุ่มวัดป่าเชิงดอยสุเทพ ได้แก่ วัดอุโมงค์ วัดป่าแดงหลวง วัดพระธาตุแสงจันทร์ วัดฤๅษีชีวกะ วัดพระนอน กู่ผีบ้า โบราณสถานร้างด้านหน้าวัดอุโมงค์ วัดฝายหิน และวัดตโปทาราม (ร่าเปิง) นามาวิเคราะห์ร่วมกันกับหลักฐานโบราณคดี และหลักฐานเอกสารประเภทต่างๆ เพื่อกาหนดอายุสมัยและแปลความหน้าที่การใช้งานหรือคติแฝงที่เกิดจากการสร้างงานศิลปกรรม จากการศึกษาพบว่า กลุ่มวัดป่าเชิงดอยสุเทพมีอายุการใช้งานตั้งแต่ช่วงต้นพุทธศตวรรษที่ 20 ในฐานะของกลุ่มวัดฝ่ายอรัญวาสีของพุทธศาสนาในล้านนา ซึ่งเชื่อมโยงวัตรปฏิบัติของพระสงฆ์กับ สภาพภูมิศาสตร์ที่เป็นพื้นที่ป่า จนกลายเป็นศูนย์กลางของพุทธศาสนา นิกายป่าแดงในช่วง พุทธศตวรรษที่ 21 และมีบทบาทเป็นฐานอานาจทางการเมืองในสมัยพระเจ้าติโลกราช อีกทั้งยังมีหน้าที่เป็นศาสนสถานดูแลพื้นที่ต้นน้า และจัดการทรัพยากรบริเวณพื้นที่ภูเขาทางด้านทิศตะวันตกของเมืองเชียงใหม่ โดยผนวกความเชื่อเรื่องภูเขา ผีบรรพบุรุษ และพุทธศาสนา เพื่อควบคุมผู้คน ให้ช่วยกันดูแลรักษาและป้องกันการทาลายทรัพยากร การใช้งานพื้นที่เชิงดอยสุเทพมีนัยสาคัญ ทางการเมืองบางประการต่อชาวลัวะ กลุ่มคนดั้งเดิมที่อาศัยอยู่ในพื้นที่ก่อนสร้างเมืองเชียงใหม่ เพื่อต้องการผนวกให้เข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของอาณาจักรล้านนา ผ่านการผสมผสานความเชื่อพื้นเมืองและพุทธศาสนา กิจกรรมการใช้งานพื้นที่เชิงดอยสุเทพน่าจะถูกทิ้งร้างลงไปในช่วงที่พม่าเข้ามาปกครองเมืองเชียงใหม่ ราวพุทธศตวรรษที่ 22