ที่มาและความหมายของโพธยาครีมุทราในพุทธศิลป์ญี่ปุ่น

Abstract

การศึกษานี้เป็นการศึกษาเพื่อให้ทราบถึงที่มา ความหมาย และการใช้งาน ของโพธยาครีมุทราซึ่งเป็นที่นิยมใช้งานอย่างมากในพุทธศิลป์ญี่ปุ่น จากการศึกษาพบว่า โพธยาครีมุทรานั้น อาจจะมีต้นกาเนิดอยู่ในอาณาจักรจีนสมัยราชวงศ์ถัง ในช่วงราวศตวรรษที่ 8 ซึ่งโพธยาครีมุทรานี้ มีความเป็นไปได้ถึงความเกี่ยวข้องกับธรรมจักรมุทราแบบคันธาระด้วยรูปแบบที่ใกล้เคียงกัน แต่ก็ยังไม่เป็นที่แน่ชัด เนื่องจากระยะเวลาของการกาเนิดโพธยาครีมุทรานั้นห่างจากสมัยคันธาระเป็นอย่างมาก ในช่วงศตวรรษเดียวกันกับการเริ่มปรากฏการใช้งานโพธยาครีมุทราในจีนนั้น มุทรานี้ก็ได้ปรากฏการใช้งานในพุทธศิลป์ของเกาหลีขึ้น แต่หลักฐานที่พบในเกาหลีบางชิ้น มีการใช้มุทราที่แสดงพระหัตถ์สลับข้างกัน ช่วงยุคสมัยที่เริ่มปรากฏการใช้งานมุทรานั้น ก็ใกล้เคียงกับ ช่วงเวลาที่พุทธศิลป์ญี่ปุ่นเริ่มใช้งานมุทรานี้เช่นกัน แต่เนื่องด้วยการที่เกาหลีมีการใช้งานโพธยาครีมุทราที่สลับพระหัตถ์กันประกอบกับ ในช่วงเวลาที่เริ่มปรากฏหลักฐานนั้น ความสัมพันธ์ระหว่าง ญี่ปุ่นและเกาหลีเริ่มเสื่อมถอยลง ทาให้มีความเป็นไปได้ว่าโพธยาครีมุทราในญี่ปุ่นนั้น ไม่ได้รับมาจากเกาหลี ช่วงต้นศตวรรษที่ 9 ในญี่ปุ่นก็เริ่มปรากฏการใช้งานโพธยาครีมุทราขึ้น ซึ่งนักวิชาการบางท่านได้ให้ข้อเสนอว่าอาจจะเกิดขึ้นในญี่ปุ่นเอง แต่จากหลักฐานในจีน ทาให้สามารถสันนิษฐานขึ้นมาได้อีกว่า โพธยาครีมุทรานั้นรับมาจากจีนผ่านทางพุทธศาสนานิกายลี้ลับ ความหมายของโพธยาครีมุทรา มีการตีความว่า แสดงถึง การคู่กันของครรภธาตุมณฑล และวัชรธาตุมณฑล หรืออาจจะใช้แทนถึงธาตุทั้งหก อันประกอบไปด้วย ดิน ไฟ น้า อากาศ และความว่างเปล่าซึ่งถูกแทนด้วย นิ้วพระหัตถ์ทั้ง 5 ที่กาพระดัชนี ที่แทนวิญญาน อันเป็นธาตุที่ 6 ข โพธยาครีมุทรานี้ถูกใช้งานเข้ากับพุทธศิลป์ที่เกี่ยวข้องกับพระไวโรจนะ ซึ่งในเกาหลี จะใช้งานมุทรานี้กับพระไวโรจนะโดยทั่วไป ในญี่ปุ่นมุทรานี้จะถูกใช้งานเข้ากับพระไวโรจนะที่อยู่ในฐานะที่ประทับในวัชรธาตุมณฑล นอกจากการใข้งานกับพระไวโรจนะแล้ว มุทรานี้ยังถูกใช้งานกับประติมากรรมพุทโธษณีษะด้วย และนอกจากในงานพุทธศิลป์แล้ว มุทรายังถูกใช้เข้ากับความเชื่อเรื่อง อิน 9 อักขระ ซึ่งเป็นการท่องอักขระทั้ง 9 พร้อมกับทามุทรา หรืออิน ตาม ซึ่งความเชื่อนี้ถูกใช้อย่างแพร่หลายในญี่ปุ่นทั้งใน พุทธศาสนา ศาสนาชินโต รวมถึงการใช้งานในกลุ่มวิชาป้องกันตัวอย่าง นินจุตสึ ด้วยเช่นกัน